Hitza guztion ondasun
Boterea ez da berez etsaia. Tresna bat da, hizkuntza bezain zaharra den giza energia. Baina boterea egiatik dibortziatzen denean, indarkeria forma ikusezin bihurtzen da. Gezurrak, instituzioetan instalatzen denean, ez du bat-batean suntsitzen: konfiantza higatuz doa, loturak higatuz, komunitate zentzua hustuz. Konfiantzarik gabeko gizarte batek ez du zentsurarik behar, jada ez baitu ezertan sinesten.
Gaur sinesgarritasun krisi globala bizi dugu. Ez da gobernuetan sinesten, ez da hedabideetan sinesten, ez da erakundeetan sinesten, eta gero eta gutxiago sinesten da bestean. Informazioa ezagutzarekin nahasten da, eta iritzia egiarekin. Sare sozialek guztion ahotsa biderkatu dute, baina baita inoren zarata ere. Politika, elkarrizketa zerbitzatu ordez, eszenatoki bihurtu da. Dena komunikatzen da, baina ia ezer ez da esaten.
Arazoa ez da politikoa bakarrik, kulturala ere bada. Presak eta manipulazioak kolonizatu dute hizkuntza. Hitzek jada ez dute balio errealitateak eraikitzeko, momentuko atxikimenduak konkistatzeko baizik. Bete ezin dena agintzen da, ezagutzen ez dena puzten da, botoak irabazteko beldurra fabrikatzen da. Baina beldurrak ez du etorkizunik eraikitzen; geldiarazi baino ez du egiten.
Gobernatzea, batez ere, egiarekin hitz egitea da. Eta ez naiz egia ideologiko edo erlijioso batez ari, egia etiko batez baizik: hizkuntza jendearen benetako esperientziarekin bat datorrenean sortzen dena. Lider batek ez du esan behar zer komeni den, baizik eta zer behar den. Politika hitzak zerbitzu ekintza izan beharko luke, ez kontrol tresna.
Hala ere, diskurtsoaren desonestasuna normalizatu dugu. Politikari bat gezurretan ari denean, jada ez da gizartea sumintzen, etsi egiten du. “Denak gezurretan ari dira”, esaten da, eta esaldi horrek, mila aldiz errepikatuta, dena justifikatzen du azkenean. Baina gezurra arau gisa onartzea nazio baten hondamen moralaren printzipioa da. Hitzean sinesten ez duen komunitate batek bere kontratu soziala galtzen du, eraikitzeko lursail komun bat izateari uzten diolako.
Egia ez da luxua, ondasun publikoa da. Uraren edo energiaren seriotasun berarekin tratatu beharko litzateke. Demokrazia batek benetako azpiegiturak behar ditu: hedabide independenteak, hezkuntza kritikoa, gardentasun instituzionala eta benetako kontu ematea. Informazioak ezin du eskandaluan oinarritutako negozioa izaten jarraitu. Prentsa polarizaziotik bizi denean, arazoaren parte bihurtzen da.
Diskurtso publikoak berreraikuntza etikoa behar du. Ezin da konfrontazioa estrategia gisa elikatzen jarraitu. Gobernu arduratsu batek baketuko, heziko, inspiratuko duen hizkuntza sustatu beharko luke. Politikak izan beharko luke gizarteak bere burua entzuten ikasten duen espazioa, ez elkar gorrotatzeko entrenatzen den lekua.
Hizkuntzak ahalmen sortzailea du. Hitzekin egiten dira legeak, eraikitzen dira akordioak, onartzen dira gerrak, altxatzen dira itxaropenak. Hitza galtzean, pentsamendua gaixotu egiten da. Pentsamendua gaixotzen denean, gizartea manipulagarri bihurtzen da. Horregatik, egia defendatzea ez da kontu filosofikoa: biziraupen demokratikoaren kontua da.
Hezkuntzan, argi eta garbi islatzen da hori. Gazteak mezu kontraesankorrez inguratuta hazten dira, batak bestea gezurtatzen duten diskurtsoez inguratuta. Ikasten dute garrantzitsuena ez dela izatea, baizik eta iritzia ematea; ez da jakitea, baizik eta jakitearen itxura egitea. Eta horrela betikotzen da itxuraren kultura bat, non balio morala ikusgarritasunarekin ordezkatzen den. Premiazkoa da egia eta iritzia bereizten irakastea, zarataren ebidentzia, esloganaren argudioa. Ezin da herritar kritikorik osatu gezurra saritzen duen ingurune batean.
Politikak eredu izan beharko luke. Baina ikusten duguna, askotan, kontrakoa da: manipulazioaren, eraso errazaren, hauteskunde-kalkuluaren adibidea. Ez da gobernatzen herrialderik arerioa irainduz edo izenburuak eginez. Gobernatzea, zarataren erdian lasaitasuna ematea da. Ez dakigunean “ez dakit” esateko ausardia izatea da, eta huts egin dugunean “huts egin dugu”. Zintzotasunak, mingarria izan arren, konfiantza eraikitzen du; gezurrak, eraginkorra izan arren, zilegitasuna suntsitzen du astiro.
Egia politikoa ezin da alderdi batena izan. Desberdintasunen arteko topagunea izan behar du. Oinarri komun hori gabe, demokrazia ikuskizun bihurtzen da. Eta hutsaren aterpe da ikuskizuna. Agintariak gehiago kezkatzen direnean irudiaz funtsaz baino, inkestaz argudioaz baino, gidatzeari uzten diote: jardun besterik ez dute egiten.
Arazoa ez da berria. Hala ohartarazi zuen Hannah Arendtek idatzi zuenean gezur politiko modernoa ez dela ezkutatzea, kontzientzia asetzea baizik. Gezurra esaten da, ez hainbeste engainatzeko, baizik eta desorientatzeko. Saturazio informatiboak axolagabetasuna sortzen du: hainbeste zarataren aurrean, herritarrak amore ematen du. Eta herritarrek amore ematen dutenean, botereak mugak izateari uzten dio.
Horregatik, Bizi Lege batek ezin du hizkuntzaren dimentsioa alde batera utzi. Etika publikoa hitzean hasten da. Hitza errespetatzen duen herrialdea bere herritarrak errespetatzen dituen herrialdea da. Egiazkotasunak gobernu baldintza izan beharko luke, ez kanpaina estrategia. Diskurtso bakoitza, neurri bakoitza, lege bakoitza, argi eta eufemismorik gabe azaldu ahal izan beharko litzateke. Politikari batek zintzotasunez hitz egiten duenean, bozkatzen ez dionak ere konfiantza izan dezake berarengan. Konfiantza da elkarbizitzaren oinarria, eta ekintzekin eraikitzen da, baina baita hitz garbiekin ere.
Hezkuntza politikoak ozenki pentsatzen irakatsi beharko luke, ez kontsignak errepikatzen. Entzute aktiboa sustatu beharko luke, eztabaida arrazoitua, konponbideak elkarrekin bilatzea. Ideologiek ez dute egiaren monopolioa, baina guztiek dute egia zerbitzatzeko betebeharra. Eta hori zerbitzatzeko baldintzak sortu behar dira existitu dadin: gardentasuna, kazetaritza independentea, justizia inpartziala, herriaren aurrean erantzungo duten erakundeak eta ez lobbyen aurrean.
Estatuak autoritate morala berreskuratu nahi badu, komeni ez zaionean ere egia esatetik hasi behar du. Akatsak aitortzeak ez du ahultzen, indartzen. Mugak onartzea ez da ahultasunaren seinale, heldutasunarena baizik. Hiritarrak ez du heroi hutsezinik behar, gobernari koherenteak behar ditu. Koherentzia da lidergo-modu gorena, eta urriena.
Egiarekin adiskidetzen den herrialdeak bere autoestimua berreskuratzen du. Hitzek manipulazio-tresna izateari utzi eta zubi bihurtzen dira berriro. Legeak mehatxu izateari utzi eta berme bihurtzen dira berriro. Botereak pribilegio izateari utzi eta zerbitzu bihurtzen da berriro.
Egia, azken finean, ez da inorena, baina denak mantentzen gaitu. Errespetatzen denean, konfiantza loratzen da; manipulatzen denean, dena zimeltzen da. Demokraziak biziraun nahi badu, bere hizkera zaindu behar du berriro. Hitza da kontzientziaren lehen elikagaia, eta kontzientziarik gabe ez dago erresista den naziorik.
