Bizi-Legea: Teknologia eta kontzientzia

Adimen artifiziala gizateriaren zerbitzura

Teknologia ez da neutrala. Aurrerapen tekniko bakoitzak asmo bat du, filosofia bat, gizakiaren ikuspegi bat. Zibilizazio batek bere erabaki garrantzitsuenak teknikaren esku uzten dituenean, konturatu gabe bere etika birdefinitzen ari da. Azken urteotan, adimen artifizialaren garapena hain izan da zorabiagarria, non ia ez dugun astirik izan zertarako eta norentzat balio duen galdetzeko. Liluratu egin gaituzte haren aukerek, haren ondorioak neurtu gabe. Eta itsutze hori arriskutsua da, gaur aurrerapena dirudiena bihar menperatzeko modu isila bihur bailiteke.

Adimen artifiziala gure lan egiteko, informatzeko, pentsatzeko eta sentitzeko modua aldatzen ari da. Klik bakoitzak, bilaketa bakoitzak, desplazamendu bakoitzak arrasto bat uzten du, datu bihurtuz. Eta datu horiek, algoritmo ikusezinek aztertuta, gero eta gehiago zehazten dituzte gure eguneroko bizitzaren alderdiak: zer irakurtzen dugun, zer erosten dugun, norekin hitz egiten dugun, nori sinesten diogun. Hartzen ez ditugun erabakiz inguratuta bizi gara. Boterea jada ez da parlamentu edo enpresetatik bakarrik egikaritzen; munduko informazioa prozesatzen duten zerbitzarietatik egikaritzen da.

Arazoa ez da teknologia, erabiltzen ari garen modua baizik. Aurrerapen teknikoek giza denbora aska lezakete, osasuna hobetu, pobrezia murriztu, ezagutza demokratizatu. Hala ere, kasu askotan kontrakorako balio izaten ari dira: boterea kontzentratu, enplegua prekarizatu eta kontzientzia kolektiboa manipulatu. Teknologia errentagarritasunak gidatzen duenean etikak gidatu ordez, tresna izateari utzi eta mehatxu bihurtzen da.

Iraultza digitala ez da iraultza moralarekin batera etorri. Makinak programatzen ikasi dugu, baina ez justizia programatzen. Adimen artifizialak liluratzen gaitu, baina gure adimen naturalarekin zer egin ez dakigula jarraitzen dugu. Informazioz inguratuta bizi gara, baina jakituriarik gabe. Eta ezagutza teknikoaren eta heldutasun etikoaren arteko distantzia hori da gure garaiko arrakalarik arriskutsuena.

Erabaki teknologikoak ez dira neutralak. Nolako gizartea garen eta nolako pertsonak izango garen zehazten dute. Algoritmo batek erabakitzen duenean zer albiste ikusten ditugun edo zer lan-eskaintza jasotzen ditugun, munduaz dugun pertzepzioa itxuratzen ari da. Sare sozial batek gorrotoa zabaltzen duenean enpatiak baino klik gehiago sortzen dituelako, gure moral kolektiboa moldatzen ari da. Lehen ideologiek edo erlijioek egiten zutena, gaur egun plataforma digitalek egiten dute: balioak sortzen dituzte, nahiak hierarkizatzen dituzte, jokabideak zuzentzen dituzte.

Horregatik, premiazkoa da teknologiaren gaineko burujabetza etikoa berreskuratzea. Adimen artifiziala ezin da geratu berehalako onura bilatzen duten korporazioen esku soilik. Erakunde publiko, garden eta parte-hartzaileak behar ditugu, haien garapena eta erabilera gainbegiratuko dutenak. Aurrerapen tekniko bakoitzak eragin sozialaren ebaluazioa gainditu beharko luke, medikuntza berri batek merkatura atera aurretik proba klinikoak egin behar dituen bezala. Ezin dugu onartu giza kontzientziarekin esperimentatzea baimenik eta kontrolik gabe.

Etorkizuna ezin dute iraganeko datuekin entrenatutako algoritmoek diseinatu. Adimen artifizialeko sistemak atzoko aurreiritziez elikatzen badira, betiko bidegabekeriak betikotuko dituzte. Curriculumak aztertu eta eredu historikoetatik ikasten duen programa batek jada baztertuak ziren pertsonak diskriminatuko ditu. Informazio alboratuarekin entrenatzen den eredu batek alborapena indartuko du azkenean. Horregatik, etika teknologikoa ez da hautazko osagarria: aurrerabideak historiaren akatsak ez errepikatzeko berme bakarra da.

Hezkuntza teknologikoak, oroz gain, hezkuntza etikoa izan behar du. Ez da nahikoa programatzen irakastea; bereizten irakatsi behar da. Haur bakoitzak, nerabe bakoitzak, bere inguruko algoritmoek nola funtzionatzen duten ulertzen ikasi beharko luke. Alfabetatze digitala ez datza soilik gailuak erabiltzean, baizik eta atzean ezkutatzen diren botere-mekanismoak ulertzean. Horretarako hezten ez badugu, kontsumitzaileen belaunaldi bat osatzen ariko gara, ez herritarrena.

Teknologia aparteko aliatua izan daiteke behar bezala orientatuz gero. Osasuna hobetzen, energia-baliabideak optimizatzen, irisgarritasuna bermatzen, hezkuntza eta parte-hartze demokratikoa zabaltzen lagundu dezake. Baina hori posible izango da gardentasunaren, justiziaren eta guztion onuraren printzipioei men egiten badie. Etikarik gabeko berrikuntza ez da aurrerapena, arriskua da. Benetako berrikuntza da bizitza hobetzen duena, kontzientzia hondatu gabe.

Estatuaren erantzukizuna da datuen erabilerari, pribatutasunari eta automatizazioari buruzko legedi argia ezartzea. Herritar bakoitzak bere datuak nola erabiltzen diren, zein helbururekin eta nork erabiltzen dituen jakiteko eskubidea izan beharko luke. Era berean, giza lanaren ordez teknologia erabiltzen duen enpresa orok lagundu beharko luke kaltetutako pertsonak prestatzen eta laneratzen. Ezin dugu onartu irabazi teknologikoa langabeziarekin eta etsipenarekin finantzatzea.

Arautzetik harago, aldaketa kulturala beharrezkoa da. Teknologia helburu gisa ikusteari utzi eta bitarteko gisa ikusten hasi behar dugu. Adimen artifizialak ez ditu sormena, hezkuntza eta iritzi morala ordezkatu behar. Enpatia, errukia eta bestearen sufrimendua irudikatzeko gaitasuna ezin dira automatizatu. Gizatasunaren gune ordezkaezina dira.

Makina batek pertsona baten ordez erantzuten duen bakoitzean, galdetu beharko genuke ea ordezkatze horrek askeago edo menpekoago egiten gaituen. Irabazten dugun erosotasuna ez bazaigu kostatzen, isilean, gizatasun puska bat. Kontua ez da teknologia baztertzea, gizatiartzea baizik. Bere asmoa gogoraraztekoa: bizitzari zerbitzatzea.

Mende honetako erronka etiko handiena, beharbada, gizakienak ez diren adimenekin bizitzen ikastea da, gure nortasuna galdu gabe. Teknologiak ez gintuzke definitu behar, islatu baizik. Eta ondo isla gaitzan, geure barrura begiratu behar dugu. Adimenik beharrezkoena programatu ezin dena da oraindik ere: adimen morala.

Gizarte batek ez badu bere kontzientzia hezten bere makinak garatzen dituen intentsitate berarekin, makina horiek gidatuko dute. Horregatik, erronka nagusia ez da adimen artifiziala eraikitzea, gizatasun kontziente bat eraikitzea baizik.